GTÜ’nün Deprem Haritaları
27.02.2023
GTÜ Mühendislik Fakültesi Harita Mühendisliği Öğretim Üyesi Prof. Dr. Taşkın Kavzoğlu, GTÜ Jeodezi Anabilim Dalı ve İleri Uzaktan Algılama Laboratuvarı'nda gerçekleştirilen çalışmaların sonuçlarını “2023 Şubat Doğu Anadolu Fay Hattı Depremleri Değerlendirme Toplantısı”nda paylaştı.
Çevrimiçi yapılan toplantıya TBMM Başkanı Prof. Dr. Mustafa ŞENTOP, Sanayi ve Teknoloji Bakan Yardımcısı Mehmet Fatih KACIR bilimsel çalışmalara destek vermek amacı ile TÜBİTAK Başkanı Prof. Dr. Hasan MANDAL ve TÜBA Başkanı Prof. Dr. Muzaffer ŞEKER katıldı.
Gebze Teknik Üniversitesi (GTÜ), Mühendislik Fakültesi Harita Mühendisliği Öğretim Üyesi Prof. Dr. Taşkın KAVZOĞLU, TÜBA tarafından düzenlenen “2023 Şubat Doğu Anadolu Fay Hattı Depremleri Değerlendirme Toplantısı”na katıldı. Toplantıda “6 Şubat 2023 Depremlerinin Jeodezi ve Uzaktan Algılama Teknikleri ile Analizi” başlıklı sunumunu gerçekleştirdi. Bu sunumda GTÜ Jeodezi Anabilim Dalı ve İleri Uzaktan Algılama Laboratuvarı'nda gerçekleştirilen çalışmaların sonuçlarını aktardı.
Jeodezik değerlendirmeler sonucu; bölgede faal durumda olan 10 TUSAGA-AKTİF GNSS istasyonunun deprem gününden 1 gün önce (05.02.2023) ve 1 gün sonrasına (07.02.2023) ait 30 saniyelik gözlem aralığındaki 24 saatlik veriler, NASA JPL (Jet Propulsion Laboratory)’in GipsyX/RTGx GNSS PPP yazılımı ile çözümlenmiştir. Bu çözümlemelerin farkları alınarak yataydaki yer değiştirme vektörleri elde edilmiş ve bunlar Şekil 1’de gösterilmiştir. Deprem merkez üslerine yakın olan GNSS istasyonlarındaki yer değiştirme (iki depremi de kapsayacak biçimde) değerleri incelendiğinde özellikle EKZ1 istasyonunda 4,67 m batı yönünde, ANTE istasyonunda 0,40 m kuzeydoğu yönünde ve TUF1 istasyonunda 0,35 m kuzeybatı yönünde hareket gerçekleştiği görülmüştür.
Avrupa Uzay Ajansı tarafından, kullanıcılara ücretsiz servis edilen Sentinel-2 uydu görüntüleri, 5 günlük periyotlarda ve tek bir çerçevede yeryüzünün yaklaşık 10.000 km2’lik kısmını görüntüleyebilme olanağı sunmaktadır. Kullanıcılara sunduğu önemli avantajlar ile özellikle afet sonrası hasar tespit ve değişim analizlerine yönelik çalışmalarda yoğun olarak kullanılmaktadır. Bu nedenle Kahramanmaraş merkezli iki deprem sonrası, geniş bir coğrafyada deprem kaynaklı değişimlerin hızlı bir şekilde görüntülenmesi ve hasar tespiti noktasında Sentinel-2 görüntülerinden faydalanılmıştır. Deprem öncesi (25 Ocak 2023) ve deprem sonrası (09 Şubat 2023) temin edilen Sentinel-2 görüntüleri yardımıyla farklı bant kombinasyonları kullanılarak değişim olan alanlar hızlı bir şekilde görüntülenmiştir (Şekil 2). Özellikle yerleşim alanlarında görüntülenen değişimlerin deprem neticesinde tamamen yıkılan veya ağır hasar görmüş yapılarla ilişkili olduğu tespit edilmiştir. Bu analizler sonucunda yerleşim alanlarında en çok hasarın yaşandığı bölgeler il, ilçe, mahalle bazında hızlı bir şekilde haritalanmıştır. Ayrıca deprem öncesi ve sonrası görüntüler ile hesaplanan değişim indeksleri yardımıyla alan bazında değişimler belirlenmiş ve yerleşim alanlarındaki bina ayak izleri ile ilişkilendirilip hasar görmüş veya yıkılmış binalara ilişkin tespitler yapılmıştır. Şekilde Hatay (Antakya) için değişim yaşanan alanlar ve bina bazında hasar tespitlerine ilişkin örnek görseller verilmiştir.
Şekil 3’te yer alan diferansiyel interferogram, Avrupa Uzay Ajansı (ESA) tarafından işletilen yapay açıklıklı radar (SAR) uydu misyonu Sentinel-1’in ücretsiz olarak servis edilen uydu görüntülerinden üretilmiştir. Görüntüler, 28 Ocak-9 Şubat 2023 ve 29 Ocak-10 Şubat 2023 tarihlerinde yükseliş ve alçalış yörüngelerinden elde edilmiş periyodik SAR çiftlerdir. Bu sonuç ürün, deprem öncesi ve sonrasında yeryüzü topoğrafyası ve üzerinde yer alan nesnelerin uydudan olan mesafelerindeki değişimlerinin faz farkı haritasıdır. Üzerinde yer alan her bir faz farkı turu (fringe) Sentinel-1 uydusunun C-band dalga boyu olan 5,55 cm’nin yarısı yani yaklaşık 2,8 cm’lik deformasyona işaret etmektedir. Harita üzerinde herhangi iki konum arasındaki topografik deformasyon miktarı hesaplanmak istendiğinde bu iki nokta arasındaki fringe sayımı yapılarak 2,8 cm ile çarpımı yoluyla sonuca ulaşılabilmektedir. Bu harita üzerinden faz çözümü gerçekleştirildiğinde yer değiştirme haritaları düşey ve yatay yönlerde elde edilebilmektedir. Yer değiştirme haritası skalası çözümlenmiş fazlara dayalı mesafeleri açıkça ortaya koymaktadır. Örneğin, Şekil 4’te, deprem bölgesinde oluşmuş yaklaşık ±1,2 m’lik düşey yönlü yer değiştirme açık şekilde görülmektedir. Şekil detaylı olarak incelendiğinde iki büyük depremin etkisi ile düşey yönlü en büyük yer değişimlerinin deprem merkez üsleri ve yakın çevrelerinde ayrıca Hatay’ın kuzey-doğusunda yaşandığı görülmektedir. Açık mavi renkle tasvir edilmiş haritanın orta bölümündeki lineer hat ise ters yönlü çökme ve kabarma hareketlerinin ayrışma hattıdır.
Şekil 1. Deprem Bölgesindeki 10 GNSS Noktasındaki Yatay Hareket Vektörleri:
Şekil 2. Sentinel-2 Görüntülerinden Antakya İçin Gerçekleştirilen Hasar Tespit Analizi:
Şekil 3. Yapay Açıklıklı Radar Uydu Teknolojileri ile Deprem Etki Analizleri:
Şekil 4. Düşey Yer Değiştirme Haritası:
